مسوولیت کیفری سلسله مراتب فرماندهی در نیروهای مسلح

 

مسوولیت کیفری سلسله مراتب فرماندهی در نیروهای مسلح

مقدمه

بشر به تجربه دريافته است كه براي ادامه حيات و زيستن بر روي كرة خاکی، آن قدر توانا و مستعد نيست كه بتواند به تنهايي به شيوه اي مطلوب به زندگي خود ادامه دهد؛ قوه تعقل و ادراك كه وي را از ديگر موجودات متمايز نموده به او حكم كرده است كه زندگي جمعي را برگزيند و با ديگر انسان ها همزيستي مسالمت آميزي داشته باشد. انتخاب اين شيوه و تشكيل اجتماعات بشري موجب گرديد كه، تداوم آن نيز نيازمند تمهيداتي باشد تا حفظ جامعه و سلامت وجوديش را تضمين نمايد؛ بدين معنا كه، بايد با قرار دادن الزامات و قيودي چند براي افراد محدوديت هايي ايجاد نمود. يكي از انواع اينگونه محدوديت ها وضع قوانين جزايي و ممانعت اشخاص از ارتكاب اعمالي است كه اصطلاحاً جرم ناميده مي شود.[1] در اين معنا پديده مجـرمانه از طريق پيامـده هايي كه بر مي انگيزد، يعني كيفـر، تعـريف مي گردد».[2] مبناي وضع اين گونه الزامات معيارهايي است كه براي همة اشخاص اجتماعي كه بايد به قيود مزبور پايبند باشند، مقبول و مورد احترام بوده و ناديده انگاشتن آنها براي همين اشخاص رنج آور است. « تنها خصلت مشترك همه جرم ها در واقع اين است كه جرم ها ... اعمالي هستند كه همه اعضاي يك جامعه آنها را بصورت عام محكوم مي نمايند».[3] بدين ترتيب جـرم به اعمالي اطلاق مي گـردد كه مـوجب جـريحه دار شـدن احساسات عمـومي مي گردد از آنجايي كه اين گونه احساسات از حالات بسيار نيرومند وجدان عمومي اند، امكان ندارد كه هيچ گونه تناقض و تخالفي را تحمل كنند».[4] مع الوصف ملاحظه مطالب بالا ما را به اين واقعيت ملموس رهنمون مي نمايد كه «جرم» يعني رفتاري كه منجر به جريحه دار شدن احساسات اجتماع مي شود از جامعه اي به جامعه ديگر متفاوت بوده است. و از سوي ديگر تحولات اجتماعي و پيشرفت هاي علمي نيز بر نوع واكنش در قبال «پديده مجرمانه» تأثیرگذار بوده است؛ بدين شرح كه واكنش اجتماع در طي ادوار مختلف تاريخي در برابر جرم به اشكال مختلف بروز و ظهور پيدا كرده است؛ از نخستين دوران تشكيل حقوق كيفري كه واكنش در قبال جرم بصورت عكس العمل هاي خشن و محوكننده بوده تا به امروز كه دانش و تجربه بشر با شناختي كه از انسان به دست آورده به سمت واكنش هاي ملايم و درمان گر روي آورده عكس العمل هاي اجتماع در قبال پديده مجرمانه از دو حالت خارج نبوده است؛ نخست، واكنشهاي سركوبگري كه عنوان مجازات به خود گرفته است و دوم، واكنشهاي پیشگیرانه(حمایتی) كه اصطلاحاً اقدامات تأميني و تربيتي ناميده مي شوند.ضمناً به منظور اطلاع از چگونگی جنگ های بین المللی، لازم دیده شد که به عنوان نمونه 12 ماده از اسناد دیوان کیفری بین المللی فارسی و انگلیسی و همچنین موارد دو محکمه نورنبرگ و توکیو در پایان نامه گنجانیده شود.

 

[1]- نظري نژاد، محمدرضا، « مباني حقوق كيفري » ( پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق جزا و جرم شناسي ، دانشكده حقوق و علوم سياسي ، دانشگاه تهران ، 1380 ) ص 137 .

[2]- گسن، ريموند، « آيا جرم وجود دارد؟ »،ترجمه علي حسين نجفي ابرند آبادي، مجله تحقيقات حقوقي، ش 29 – 30، ص 61 .

[3]- همان ، ص 112 .

[4]- دوركيم ، اميل، قواعد و روش جامعه شناسي، ترجمه علي محمد كاردان، تهران : انتشارات دانشگاه تهران، 1373 ، ص 86 . ماده 2 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370، جرم را فعل یا ترک فعلی دانسته که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد.

عنوان صفحه

چکیده...................................................................................................... 1

مقدمه....................................................................................................... 2

گفتار اول: ساختار تحقیق............................................................................... 3

گفتار دوم: بیان مسأله.................................................................................... 4

گفتار سوم: سوالهای تحقیق............................................................................. 5

گفتار چهارم: فرضیه های تحقیق...................................................................... 6

گفتار پنجم: روش تحقیق................................................................................ 6

گفتار ششم: اهداف تحقیق............................................................................... 6

 

فصل اول: کلیات (مفاهیم و پیشنیه)

مبحث اول: مفاهیم و گستره موضوعی تحقیق..................................................... 9

گفتار اول: مسئولیت کیفری سلسله مراتب فرماندهی در نیروهای مسلح........................ 9

گفتار دوم: مسئولیت اداری و انضباطی............................................................... 12

گفتار سوم: مسئولیت اخلاقی........................................................................... 14

گفتار چهارم: مسئولیت مدنی........................................................................... 14

گفتار پنجم: تعریف لغوی مسئولیت .................................................................. 15

گفتار ششم: تعریف اصطلاحی مسئولیت ............................................................ 16

گفتار هفتم: تمایز مسئولیت مدنی با مسئولیت کیفری و اخلاقی................................... 17

گفتار هشتم: تمایز مسئولیت مدنی با مسئولیت کیفری.............................................. 17

گفتار نهم: تمایز مسئولیت مدنی با مسئولیت اخلاقی................................................ 19

گفتار دهم: اشتباه......................................................................................... 21

گفتار یازدهم: مسئولیت جزائی ناشی از عمل دیگری.............................................. 21

گفتار دوازدهم: امر آمرقانونی.......................................................................... 22

مبحث دوم: پیشینه تقنینی مسئولیت کیفری آمر و مأمور......................................... 31

گفتار اول: در حقوق ایران.............................................................................. 31

گفتار دوم: در حقوق فرانسه............................................................................ 32

 

فصل دوم: شرائط مسئولیت کیفری آمر و مأمور

مبحث اول: شرایط امر آمر قانونی.................................................................... 37

مبحث دوم: چگونگی تبعیت مأمور از آمر........................................................... 40

گفتار اول: نظریه اطاعت کورکورانه................................................................. 40

گفتار دوم: نظریه اطاعت آگاهانه یا سرنیزه آگاه.................................................... 40

گفتار سوم: نظریه بینابین............................................................................... 41

مبحث سوم: بررسی روابط آمر و مأمور در ارتش (سلسله مراتب فرماندهی)................ 43

گفتار اول: رهنمودهای حضرت امام خمینی(ره).................................................... 43

گفتار دوم: تعریف فرماندهی........................................................................... 44

گفتار سوم: خصوصیات یک فرمانده نیروی های مسلح............................................ 45

گفتار چهارم: ویژگی های دستورات صادره......................................................... 45

گفتار پنجم: حدود مسئولیت آمر و مأمور............................................................. 46

مبحث چهارم: تبیین مسئولیت آمر و مامور در قانون به کارگیری سلاح ...................... 48

گفتار اول: تبیین ویژگیهای آمر........................................................................ 49

گفتار دوم: اقسام مأمورین موضوع قانون و ویژگی های آنها...................................... 50

گفتار سوم: شرایط و نحوه به کارگیری سلاح........................................................ 53

گفتار چهارم: موجبات مسئولیت مأمور............................................................... 54

مبحث پنجم: شرائط مسئولیت کیفری سلسله مراتب فرماندهی در حقوق بین الملل........... 57

گفتار اول: مسئولیت فرماندهی......................................................................... 58

گفتار دوم: شرایط احراز مسئولیت فرماندهی ....................................................... 62

گفتار سوم: توضیحات تایید کننده شرایط احراز مسئولیت فرماندهی در بسیاری از رویه های قضائی 63

مبحث ششم: اسناد دیوان کیفری بین المللی......................................................... 80

مبحث هفتم: مسئولیت کیفری در محاکم نورنبرگ و توکیو....................................... 99

گفتار اول: محکمه نورنبرگ........................................................................... 99

گفتار دوم: محکمه توکیو................................................................................ 100

گفتار سوم: مقایسه نهائی فیمابین محاکم نورنبرگ و توکیو........................................ 101

مبحث هشتم:.............................................................................................. 104

گفتار اول: نتیجه گیری و پیشنهادات.................................................................. 104

منابع و مأخذ.............................................................................................. 111

پیوست ها................................................................................................. 117

پیوست شماره ی یک شامل: آرای هیأت های بدوی و تجدید نظر................................ 118

پیوست شماره­ی دو شامل: آراء محاکم نظامی....................................................... 131