پایان نامه کارشناسی ارشد بررسی جامعه شناختی رابطه افکار برون مرزی مذهبی با گرایش مذهبی جوانان

 

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، ایران همواره در معرض توجه و تهدیدات نظام سلطه طلب مسلط بر جهان امروز بوده است و شیوه های متفاوتی از برخورد و تهدید را تجربه کرده است. از جنگ و تحریم گرفته تا شیوه های مدرن جنگ نرم و تهاجم فرهنگی. «انقلاب اسلامي ايران با پيروزي خود سبب شد تا موجي از خيزش اسلامي در کشورهاي مسلمان ايجاد شود، و شرايط خاص بين المللي ناشي از فروپاشي شوروي سبب شد تا هجمه ي جهان غرب بر ملل مسلمان و غيرمسلمان در اين سوي عالم افزايش يابد، و مفهوم تهاجم فرهنگي غرب، ابعاد گسترده تري يابد.»(مقتدایی، 1386: 15). ایران به دلیل دارا بودن تنوع قومی و داشتن جمعیتی جوان مورد توجه بوده و این فاکتورها مورد توجه برنامه ریزان فرهنگی و سیاسی نظام سلطه بوده است. در این میان جوانان یکی از گروههایی هستند که به شدت مورد توجه بوده و برنامه های فرهنگی نظام سلطه با توجه به ویژگی های جمعیتی و فرهنگی – اجتماعی آنها طراحی و اجرا شده است. منطقه سیستان و بلوچستان نیز به دلیل داشتن جمعیتی جوان و نیز پیروان دو مذهب بزرگ اسلامی (تشیع و تسنن) و تنوع قومی به همان سان مورد توجه فراگیر برنامه ریزان و سیاستمداران بوده است و همواره سعی شده است تا بر روی آنان و روند اجتماعی شدن و تحقق هویت آنان تاثیر گذارده شود. امروزه یکی از قوی ترین ابزارهای غلبه بر افکار مردم و شکل دهی به آن، رسانه است. چراکه « رسانه‏های همگانی چکش و سندان نوین‏ شکل‏گیری همبستگی اجتماعی هستند، این‏ ابزارهای موثر فرهنگی نه تنها افکار عمومی را هدایت می‏کنند و به آنها شکل می‏دهند بلکه به وجود آورنده آن نیز هستند. در گذشته اقوام بدوی، اعضای ناهمگن خود را با نواختن آهنگ‏های خاصی‏ با طبل‏های ویژه به شرکت در جنگ فرا می‏خواندند و با فراهم کردن وسایل عیش و نوش و باده‏گساری‏ و تخدیر،آنها را در جهت مبارزه در راه اهداف خود بسیج می‏کردند و پیر و جوان، زن و مرد را جذب‏ هدف خود می‏کردند، اما جوامع نوین کلان‏تر، پیچیده‏تر و متحول شده‏اند و ابزار دقیقی لازم است‏ که از کارآیی بالایی برخوردار باشد.» (خوشخو، 1380: 52)

در دنیای امروز شاهد رشد فوق العاده فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی می باشیم. استفاده روزافزون از این فناوری ها، مرزهاي سخت افزاری بین كشورها را از بین برده و وسایل ارتباطی جدید توانسته اند زمان و فاصله را بين جوامع مختلف حذف نمایند. امواج ماهواره با عبور از موانعی که دولت ها طراحی می کنند نسبت به تغییر ذهنیت شهروندان عمل می کنند و این گونه باعث تضعیف اقتدار دولت ها می شوند. دشوار بودن کنترل امواج ماهواره باعث شده است که حجم وسیعی از برنامه های برون مرزی به فضای فکری جوامع وارد گردد و بر ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی تاثیر گذارد و باعث هدایت افکار عمومی گردند.

از آسیب های جدی برای فرهنگ کشورهای جهان اسلام( از جمله ایران) همین تهدید وسایل ارتباطی جدید است که به گونه ای غیر قابل کنترل به دنبال دست یابی به فرهنگ یکسانی در کل جهان اند که بیشتر متاثر از فرهنگ غربی است و در تقابل و تضاد کامل با ارزش های فرهنگی این کشورها می باشد. تحمیل ناخواسته ارزش ها و باورهای غربی( بوسیله ماهواره و اینتنرنت) باعث دوری جوانان از هویت اسلامی و ایرانی خود می شود و آنان را از نظر ذهنی کاملاً وابسته به غرب خواهد ساخت. در این وضعیت، جوانان نمی توانند با نسل قبل خود ارتباط صحیحی برقرار نمایند و جامعه در چنین حالتی به سمت تضاد و تقابل پیش می رود و جوانان یا فرهنگ غربی را می پذیرند و یا دچار بحران هویتی می شوند.

نتیجه این روند سبب می شود که سبک زندگی و افکار نسل جوان بر اساس ارزش های غربی شکل بگیرد و این به معنای واقعی کلمه، بزرگترین ضربه را به نحوه جامعه پذیری افراد می زند و دوری جوانان و نوجوانان از هویت اسلامی ایرانی را در پی دارد

نتایج تحقیقات مختلف نشان دهنده این است که در طی سالهای گذشته میزان دسترسی و استفاده مردم و جوانان از وسایل ارتباط جمعی برون مرزی از جمله ماهواره افزایش یافته و این به معنی ورود افکار مذهبی از خارج از مرزهای کشور به درون کشور است. این مسئله بر گرایش دینی جوانان تاثیر گذار بوده و روند اجتماعی شدن و درونی کردن ارزشهای دینی در آنان را با تغییر مواجه خواهد کرد آنچنانکه شاهدیم مجموعه ای از جوانان در حال حاضر آن چنان تحت تأثیر تبلیغات سوء دشمن قرار گرفته و نسبت به برخی از ظواهر دین و مذهب بدبین هستند(نوید، مهدی، 1374 : 84). که اگر این روند ادامه یابد نه تنها امیدی به هدایت آن‌ها نیست حتی ممکن است کل جامعه را به سوی انحرافات و بی‌بند و باری سوق دهند.

در همین رابطه نظرسنجی صدا و سیما در سال ۱۳۸۹ نشان می دهد که مخاطبان ماهواره در تهران، نسبت به یک سال گذشته افزایش معناداری پیدا کرده اند. در سال ۸۹، ۴/۴۵ درصد از مردم تهران بیننده ماهواره بودند که نسبت به سال قبل از آن ۱۰ درصد رشد پیدا کرده اند. از این مقدار ۹/۴۰ درصد بیننده شبکه های فارسی زبان بوده اند و ۱۴ درصد فقط شبکه های خارجی را تماشا می کنند. با این وجود ۶/۵۰ درصد از پرسش شوندگان گفته بودند که ماهواره با فرهنگ ما سازگاری ندارد و ۸/۳۴ درصد مخالفت کردند و معتقد بودند که ماهواره منطبق با فرهنگ جامعه می باشد( پایگاه اطلاع رسانی اداره کل روابط عمومی صدا و سیما، ۱۳۸۹).

نتایج تحقیقی که در مورد اقبال جوانان به رسانه های داخلی یا ماهواره توسط سازمان ملی جوانان انجام شده است نشان می دهد ۶۰ درصد جوانان می گویند که اگر امکان استفاده از ماهواره را داشته باشند ترجیح می دهند برنامه های تلویزیونی سایر کشورها را تماشا کنند. ۵۳ درصد آنان معتقدند که صدا و سیما در مقابله با تهاجم فرهنگی غرب عملکرد قابل قبولی نداشته است و نکته دیگر آنکه ۵۷ درصد جوانان برنامه های صدا و سیما را شادی بخش و نشاط آفرین نمی¬دانند. ۴۵ درصد جوانان نیز برای دسترسی به اخبار و اطلاعات به رسانه های کشورهای بیگانه روی می آورند( هیئت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۱۳۸۶).

مجموعه این مسائل نشان میدهد روند شکل گیری هویت دینی و گرایش مذهبی جوانان امروز جامعه ما و به تبع آن جوانان سیستان و بلوچستان می تواند تحت تاثیر افکار برون مرزی قرار گیرد که طبعاً و بالقوه می تواند برای جامعه دینی کشور ما مخاطراتی در پی داشته باشد سبب اخلال در هویت دینی جامعه مان شود.

فصل اول کلیات تحقیق :............................................................................................ 1

مقدمه :.............................................................................................................. 1

1-2- بیان مسأله:.................................................................................................... 1

1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقيق:............................................................................. 4

1-4- اهداف تحقيق:................................................................................................ 7

1-5- سؤالات تحقیق:............................................................................................... 7

1-6- فرضيه‏هاي تحقیق:............................................................................................ 8

1-7- متغيرهاي مورد بررسي در قالب یک مدل مفهومی.......................................................... 9

فصل دوم : ادبیات نظری.......................................................................................... 10

2-1- ادبیات نظری تحقیق........................................................................................ 11

2 – 1 – 1 – مبانی نظری......................................................................................... 11

تعاريف‌ و نظریات مربوط‌ به‌ نگرش‌............................................................................... 11

2-2-1-2 تفاوت‌ نگرش‌ و ارزش‌................................................................................. 13

2-2-1-6-2- جزء احساسي‌...................................................................................... 17

2-2-1-6-3- جزء رفتاري‌........................................................................................ 18

2-2-2 نظریات مربوط به دین.................................................................................... 28

2-2-2-1 کارکردهای دین:..................................................................................... 33

2-2-2-2 دین و تغییرات اجتماعی:............................................................................... 36

2-2-2-3 شبکههای اجتماعی مجازی:........................................................................... 36

2-2-2-4 شبکه های تلویزیونی ماهوارهای:...................................................................... 39

2-2-2-5 رسانه های مکتوب:.................................................................................... 39

2-2-2-6 اینترنت:................................................................................................. 39

2-2-2-7 نظريه‌ انتخاب‌ عقلاني‌ و مذهب‌:........................................................................ 40

2-2-2-8 نظریه شکاف آگاهی:.................................................................................. 44

2-2-2-9 نظریه کاشت (جورج گربنر):.......................................................................... 47

2-2-2-10 نظريه استفاده و خوشنودي( اليهو كاتز):............................................................. 51

2-2-3 نظریه های تأثیر رسانه:.................................................................................... 56

2 – 4 ادبیات تجربی............................................................................................... 57

2-4-1 تحقیقات انجام شده در داخل:............................................................................ 57

2-4-2 تحقیقات انجام شده در خارج:............................................................................ 79

فصل سوم: روش تحقیق........................................................................................ 7879

3-1 روش تحقیق.................................................................................................. 84

3-2- واحد تحلیل................................................................................................. 84

3-3- جامعه آماری................................................................................................ 85

3-4- روش نمونه گیری........................................................................................... 85

3-5- حجم نمونه.................................................................................................. 85

3-6- ابزار گردآوری داده ها:..................................................................................... 87

3-7- روایی و پایایی ابزار......................................................................................... 87

3-7-1- روایی ( Validity )................................................................................... 87

3-7-2- پایایی ( Reliability )............................................................................... 88

3-8 روش‌ها و ابزار تجزيه و تحليل داده‏ها:....................................................................... 89

3-9 تعریف نظری و عملیاتی متغیرها............................................................................. 90

3-9-1 متغیر وابسته................................................................................................ 90

3-9-2 متغیرهای مستقل........................................................................................... 90

3-9-2-1 احساس محرومیت نسبی............................................................................... 90

3-9-2-2 افکار برونمرزی مذهبی................................................................................ 91

3-9-2-3 اشتغال.................................................................................................. 91

3-9-2-4 تأهل.................................................................................................... 92

3-9-2-5 جنسیت................................................................................................. 92

3-9-2-6 قومیت.................................................................................................. 92

3-9-2-7 سن...................................................................................................... 92

3-9-2-8 درآمد.................................................................................................. 93

3-9-2-9 تحصیلات.............................................................................................. 93

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها............................................................................... 89

4-1 تحلیل توصیفی دادهها........................................................................................ 95

4-1-1 جنسیت.................................................................................................... 96

4-1-2 سن........................................................................................................ 97

4-1-3 تحصیلات................................................................................................. 98

4-1-4 درآمد.................................................................................................... 100

4-1-5 وضعیت تأهل............................................................................................ 102

4-1-6 وضعیت اشتغال.......................................................................................... 103

4-1-7 قومیت................................................................................................... 104

4-2 تحلیل استنباطی دادهها..................................................................................... 105

4-3 تحلیل رگرسیون چند متغیره................................................................................ 114

4-4 تحلیل مسیر.................................................................................................. 117

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات........................................................................... 110

5-1 نتیجه گیری................................................................................................. 121

5-2 پیشنهادات................................................................................................... 122

منابع:............................................................................................................. 125